Մարիամ Հովհաննիսյան: Կնոջ դերը պատմության մեջ

Մայրիշխանություն- լատ.` matris – մայր, arche – սկիզբ, իշխանություն

Համաձայն հանրագիտարանային սահմանման` մայրիշխանություն– ժամանակաշրջան, երբ տոհմում առավելությունը պատկանում էր կանանց:

Այս հին խնդրին նորովի անդրադարձ են կատարել պատմական գիտությունների թեկնածուներ, “Մայրիշխանություն: Նոր հայացք հինխնդրին” աշխատության համահեղինակներ Դումանովն ու Պերշիցը: Նրանց համատեղ ուսումնասիրությունները վերաբերում էին հենց “մայրիշխանության” ժամանակաշրջանի գոյությանն ու կնոջ առաջնակարգ դերին: Նրանց համոզմամբ “մայրիշխանության” ժամանակաշրջանի գոյությունը որոշ հեղինակների կարծիքով կակսածներ չի առաջացնում, այնինչ կան նաև հակառակ պնդումներ: Իհավելումն այս ամենի` բոլորովին վերջերս գիտնական Գեոդակյանի համոզմամբ “մայրիշխանություն”-ը ոչ միայն եղել է, այլ նաև կլինի մոտապագայում: Այս հարցի մասին ակտիվորեն նաև խոսում են դեռևս 18-դարում ձևավորված ֆեմինիստական շարժման հետևորդները:

“Մայրիշխանության” ժամանակաշրջանի գոյության վառ ապացույց կարելի է համարել այն փաստը, որ նախնադարում հաճախ երեխայիհայրը անհայտ էր և մայրը միայնակ էր զբաղվում երեխայի դաստիարակությամբ, տոհմի պահպանմամբ: Այնուամենայնիվ, կանանցգերիխանությունը տղամարդկանց հանդեպ տեսության ժխտողները, վերոնշյալ գիտնականների փաստմամբ, առաջ են քաշումնախնադարում գոյություն ունեցող հավասարության սկզբունքները, երբ կինը տղամարդու հետ հավասար ուներ որոշակիպարտականություններ: Սակայն այս պնդումներին է հակասում հոդվածի հեղինակների ուսումնասիրությունները` կապված ուշմայրիշխանության գաղափարի հետ: Այստեղ հիմնականում ի հայտ են գալիս այն վարկածները, որ երեխայի կյանքում մեծ դեր են ունենումնրա մորեղբայրն ու պապը: Այդպես էր օրինակ Եգիպտոսում, և այդ իսկ պատճառով եգիպտական փարավոնները նախընտրում էինամուսնանալ իրենց քույրերի կամ դստրերի հետ, որպեսզի իրենց երեխաները միաժամանակ և իրենց զարմիկներն ու թոռները լինեին: Հինաշխարհում նաև բազմաթիվ օրինակներ կան, երբ երկիրը կառավարել են թագավորների մայրերը: Չնայած նույն աղբյուրների վկայությամբկանանց իշխանությունը միայն ձևական է եղել. իրականաում տղամարդիկ են զբաղվել թե՛ քաղաքական, թե՛ կառավարման հարցերով:

Այսպիսով` մայրիշխանության դարաշրջանի գոյությունն, ինչպես նաև կանանց մենիշխանությունը տղամարդկանց վրա միանշանակպատասխան չի ենթադրում, սակայն խոսում է նախնադարում կնոջ ունեցած մեծ դերի մասին:

Կնոջ դերը հին ժամանակներում և միջնադարում․

Եթե մայրիշխանության ժամանակաշրջանը կապվում է նախնադարի հետ և այստեղ ինչ-որ չափով խոսվում է կնոջ դերի, հավասարության մասին, ապա անտիկ դարաշրջանում այդ դերը նվազում է: Աշխատանքի բաժանման հետևանքովտղամարդու վրա դրված պարտականություններն առավել կարևորվում են, նա զգալի առավելություն է ստանում կնոջնկատմամբ: Նախաաստծո կերպարը ստանում է տղամարդու կերպարանք: Սակայն այս դարաշրջանում էլ զգացվում է կնոջանհանդուրժողականությունը անհավասարության նկատմամբ: Դրա վառ ապացույցն են դեռևս Ք.Ա. II հազարամյակումձևավորվող “ամազոնուհիների” դարաշրջանը: Նրանք իրենց հաշվեհարդարն են տեսնում տղամարդկանցից: Ֆրանսիացիաշխարհագրագետ Անդրե Տեվեի վկայմամբ այս քաղաքակրթության անսպասելի անհետացումը կապված է նրա հետ, որ«ամազոնուհիները» տեղափոխվում են այժմյա Ամերիկայի տարածքները և այնտեղի քաղաքակրթության զարգացման հիմքն են դնում:

Բացի այդ, պատմական փաստերը վկայում են, որ արդեն հեթանոս աշխարհում կնոջ դերը հասարակական կյանքում նվազում է: Թերևսսրա ապացույց են բոլոր հեթանոսական առասպելները, երբ հերոսների և ասպետների կերպարներով հանդես են գալիս տղամարդիկ:

Արդեն միջնադարում քրիստոնեության ընդունման և տարածման հետ մեկտեղ կնոջ դերը վերջնականապես աղավաղվում է: Կին լինելնանգամ համարվում է մեծ հանցանք, նրա դերը ամբողջովին երկրորդական է դառնում:

Մեր ժամանակներ

Վերդառնալով մեր ժամանակներ` կարելի է նշել, որ մշակույթի, տեխնոլոգիաների և ընդհանրապես քաղաքակրթության զարгացման արդյուքնում ժամանակակից հանրությունը հասկանում է, որ կնոջ դերը ապագայում պետք է արմատապես փոխվի: Ֆեմինիստական շարժումները փորձում են պայքարել ժամանակակից կնոջ հավասար իրավունքների համար: Այս ասպարեզում, իհարկե, առաջընթացներկան, սակայն «Ֆորբս» ամսագրի տվյալների համաձայն ԱՄՆ-ում բարձրագույն ղեկավարող մարմինների կազմում միայն 5%-ն են կանայք: Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով, որ 1960թ. ԱՄՆ-ում կանանց միայն 18%-ն էր զբաղեցնում ղեկավարող դեր կազմակերպություններում, այսօր այդ թիվը կազմում է 48%, ինչը լուրջ առաջընթաց է: Մեկ այլ ոչ պակաս հայտնի ամերիկյան “New York Times” թերթի տվյալներովայսօր իրավաբանական ֆակուլտետներում 49,4% -ը ուսանողուհիներն են, այնինչ 1970թ` նրանք միայն 10%-ն էին կազմում:

Սա նշանակում է, որ եթե նախկինում մի շարք ասպարեզներ տղամարդկանց համար էին և նրա դերն էր միայն կարևորվում մտավոր և ֆիզիկական աշխատանքներում, ապա այժմ այդ գաղափարները ջարդվում են, և կանայք էլ շարունակում են իրենց կարևոր դերըպահպանել քաղաքակրթության հետագա զարգացման մեջ ու իրենց տեղը գտնել տարբեր ոլորտներում:

Իմ կարծիքով․․․

Իմ կարծիքով կինը շատ մեծ դեր ունի պատմության մեջ։ Շատ կանայք կան, որոնց շնորհիվ փոխվել է համաշխարհային պատմության ընթացքը։ Կինը շատ մեծ դեր ունի ամեն տեղ։ Իմ կարծիքով պատերազմներում նույնպես կինը դեր ունի, որովհետև կան շատ կին բժշկուհիներ, որոնց շնորհիվ բուժվել են զինվորները։

1992-ին Ստալինա Ադրիյանը 19 տարեկանում զոհվեց ճակատում՝ Արցախի Հակոբ-Կամարի գյուղի ազատագրման ժամանակ: Նա այն աղջիկների թվում էր, որոնք տղամարդկանց հետ հավասար պաշտպանում էին իրենց ժողովրդի ու երկրի ազատությունը: Ընդհանուր առմամբ Արցախյան ազատամարտին մասնակցել է ավելի քան 300 հայ աղջիկ, որոնցից 42-ը զոհվել են: